I. GIỚI THIỆU:Dế mèn (tên khoa học
Gryllidae) là một họ côn trùng có chút liên hệ với châu chấu, chúng có thân dẹt và và râu dài. Dế mèn đẻ mỗi lứa nhiều trứng và sau khi đẻ chúng sẽ chết dần. Tuổi thọ của chúng kéo dài từ 2 - 3 tháng tùy thuộc vào từng loại dế.
Trong những năm gần đây món ăn từ côn trùng đã thu hút được rất nhiều thực khách không chỉ ở những nước Châu Âu, Châu Á mà cả ở Việt Nam. Trong các loại côn trùng được sử dụng thì ưa chuộng hơn cả là thịt dế, thịt dế giàu đạm, can-xi, vị ngon không kém thịt cua nên ngày càng được nhiều thực khách tìm đến. Tiến sĩ Nguyễn Thị Chắt cho rằng: "Do thức ăn của dế chủ yếu là thực vật, một số sách Đông y còn dùng thịt dế để trị bệnh nên người dùng có thể yên tâm khi ăn vào cơ thể".
Trong y học cổ truyền, dế mèn cò vị mặn cay, tính bình và có tác dụng lợi tiểu chữa bí đái. Theo y tổ Tuệ Tĩnh, dế mèn sấy khô, tán nhỏ, rây bột mịn, uống với nước bìm bịp sắc lên, uống vào lúc đói có thể chữa bệnh cổ trướng, thở dốc (Nam dược thần hiệu). Theo các tài liệu nước ngoài, dế mèn là loại côn trùng giàu protit, ít chất béo, giúp giảm lượng choletoron trong máu, thịt dế mèn còn được dùng trong các trường hợp chữa chứng nhiễm độc nước tiểu, đại tiện khó, chữa sỏi thận, người lớn và trẻ em chán ăn, mệt mỏi, khó tiêu...
Ngoài công dụng đông y kể trên, trong Dế mèn còn chứa đầy đủ protit, lipit, glucid, nhiều khoáng chất như calci, phospho, kali, mangan, natri, sắt, và các vitamin khác rất cần cho sự phát triển của cơ thể và trí não của cả trẻ em và người lớn.
Dế mèn có kích thước trung bình với chiều dài cơ thể khoảng 2cm, hiện tại TRANG TRẠI CÔN TRÙNG DUY PHONG đã nhân giống được rất nhiều loại dế như dế cơm, dế dũi, dế trắng, dế trắng nâu, dế đen (dế Thái), dế trắng vàng (dế Nga)... Thích hợp để nuôi kinh doanh, phát triển kinh tế chỉ có 2 loại dế đó là: dế đen, dế trắng vàng. Nuôi 2 loại dế này hiệu quả nhất như sinh trưởng tốt, sống tập trung, thời gian thu hoạch ngắn ngày và có đầu ra tốt nhất. Dế thịt thơm ngon được người dùng ưa chuộng, loại dế này to bằng cỡ ngón tay út, thân mềm, càng không quá cứng nên được các con vật nuôi ăn được.
- Dế đen thời gian sinh trưởng ngắn nhất, để thu hoạch dế thịt khoảng 26 đến 30 ngày, tuổi thọ khoảng gần 2 tháng, khi đẻ trứng xong là cả dế đực và dế cái đều chết đi. Dế cái cánh có màu đen, dế đực cánh màu vàng. Dế đen có vằn ngang người màu đen nên khi so sánh với dế trắng vàng thì màu sắc của chúng không đẹp bằng.
- Dế trắng vàng thời gian sinh trưởng kéo dài hơn dế đen khoảng 5 hôm, dế này chịu đựng khí hậu tốt hơn, chúng có màu sắc đẹp mắt nên khi chế biến dế có màu sắc tươi sáng hơn.
- Dế trắng, dế trắng nâu, dế ta (dế cơm), dế dũi là những loại dế rất khó nuôi, vòng sinh trưởng kéo dài hơn rất nhiều so với dế đen và dế trắng vàng. Mặt khác có loại còn đánh phá nhau không nuôi được theo mô hình tập trung như dế cơm, 1m vuông nuôi được 1 đến 2 con mà thôi.
Sau nhiều năm chăn nuôi và loại bỏ dần các giống dế nuôi không hiệu quả, mặc dù giá dế thịt bán rất cao tới vài trăm ngàn đồng 1kg nhưng chỉ là đi bắt về bán nên khan hiếm không có đủ hàng cung cấp sẽ không thể chuyên nghiệp về đầu ra được.
Trong tự nhiên, dế sinh trưởng, phát triển và sinh sản quanh năm. Dế có bản tính hung hăng nhưng lại thích sống theo bầy đàn, môi trường sống rất đơn giản, không cầu kỳ, có thể ở hang hay trong những đám cỏ khô nên có thể tổ chức chăn nuôi tập trung được, nhưng phải đảm bảo việc chăn nuôi chúng phải tương tự như môi trường thiên nhiên hoang dã.
Dế mèn là côn trùng đặc sản có giá trị kinh tế cao. Nuôi dế làm kinh tế phù hợp với nhiều người, kể cả những hộ gia đình sống ở khu đô thị vì nuôi dế không đòi hỏi nhiều diện tích và cũng không gây ô nhiễm môi trường. Thị trường hiện nay có nhu cầu rất lớn về dế thịt.
II. PHƯƠNG PHÁP NUÔI MỚI (NUÔI DẾ QUA MÙA ĐÔNG) CỦA TRANG TRẠI CÔN TRÙNG DUY PHONG - PHƯƠNG PHÁP TỐI ƯU NHẤT HIỆN NAY ĐÃ ĐƯỢC. Ban đầu, do áp dụng mô hình cũ nuôi dế bằng xô chậu dùng lồng bàn làm nắp đậy nên số vốn đầu tư cho dụng cụ nuôi rất lớn, khoảng 50.000 đồng/1 bộ. Kích thước của chậu nhựa rất nhỏ nên chỉ nuôi được khoảng vài lạng dế/1 chậu. Chưa kể chậu nhựa không hút ẩm được nên hầu hết các khu chăn nuôi thường cò mùi hôi do lượng phân thải ra bị ẩm mốc nên phải có khu chăn nuôi riêng. Do phải nuôi rất nhiều chậu nên lán trại phải rộng, phải làm nhiều kệ gỗ rất tốn kém, công sức bỏ ra nhiều mà hiệu quả lại không cao. Trước đây, người nuôi dế vẫn thường dùng các khay nhỏ làm bằng xi măng để đựng nước cho dế uống, khi dế trèo vào khay uống nước và chúng thải phân vào khay nước nên những con dế khác uống nước có lẫn phân nên mới gây ra bệnh "Dế bị đi ngoài" mà hầu hết các nơi nuôi khác thường gặp phải.
Đây là một vài hình ảnh các phương pháp nuôi không hiệu quả của các trang trại.
Một thùng nhựa 120 lít nuôi được 3 lạng dế, mặt khác dế mang nhiều mầm bệnh dẫn đến thoái hóa giống, tốn kém chi phí.
Dế thường lột xác theo chu kỳ khoảng 5 đến 7 ngày một lần nên dùng những cái dế, hoặc các vật dụng để nuôi không tạo được nơi ẩn nấp an toàn sẽ tạo cơ hội cho các con dế khỏe tấn công các con dế đang lột xác.
Phương pháp nuôi này thường bị chuột cắn, bạt dùng lâu sẽ bị rách ở những chỗ nối, không nuôi được mùa đông vì không giữ được nhiệt.
Phương pháp này không nuôi được dế vào mùa đông vì không giữ nhiệt, dế bị lạnh chân
Sai lầm khi dùng máng ăn máng uống khiến dế nhiễm khuẩn do chúng thải phân vào khay nước uống, tốn nhiều công chăn nuôi.
Trang trại chúng tôi mất rất nhiều công nghiên cứu về tập tính của con dế ngoài môi trường tự nhiên con dế chỉ cần gặm nhấm các loại rau cỏ non hoặc rau cỏ còn đọng lớp sương đêm mà chúng vẫn phát triển tốt. Nhưng nếu nuôi dế chỉ cho ăn rau cỏ như ngoài tự nhiên thì thời gian trưởng thành của chúng sẽ kéo dài hơn nhiều nên chúng tôi đã nghiên cứu bổ sung thêm loại cám có thành phần dinh dưỡng phù hợp với con dế, đó là loại cám mảnh dành cho gà con ăn, nhưng khi cho dế ăn bà con nên nghiền nhỏ để dế ăn được cả phần lõi ngô bên trong. Hiện tại thời gian thu hoạch và trọng lượng của dế đã được cải thiện rất rõ rệt.
Trải qua nhiều năm chăn nuôi, cùng với những tìm tòi sáng tạo Trang trại Côn Trùng Duy Phong đã cải tiến áp dụng phương pháp chăn nuôi và dụng cụ nuôi mới nhằm giúp cho việc chăn nuôi con dế đạt hiệu quả cao nhất về số lượng, chất lượng, thời gian chăm sóc cũng như rút ngắn được rất nhiều thời gian chăn nuôi cho mỗi lứa dế thu hoạch hoặc sinh sản.
Thay vì sử dụng xô chậu, chúng tôi dùng thùng carton, mua lại từ các cơ sở thu mua giấy vụn với giá từ 3.000 - 5.000 đồng/chiếc. Loại thùng này giúp người nuôi giảm vốn đầu tư dụng cụ. Hơn nữa, số lượng côn trùng nuôi trong thùng giấy nhiều gấp 10 lần so với chậu. Hoặc thùng gỗ dán áp dụng cho những hộ chăn nuôi có diện tích rộng và chăn nuôi quy mô lớn.
III. SAU ĐÂY LÀ MỘT SỐ THÔNG TIN BÀ CON CẦN THAM KHẢO TRƯỚC KHI BẮT TAY VÀO CHĂN NUÔI DẾ1.Phân biệt dế đực, dế cái
Dế đực:
- Cánh màu nâu pha đen, không bóng mượt.
- Bụng nhỏ hơn.
- Không có máng đẻ trứng.
- Kêu để ve vãn dế cái.
Dế cái:
- Cánh màu vàng nhạt, bóng mượt.
- Bụng to hơn vì bụng dế cái có trứng.
- Không kêu được.
- Có máng đẻ trứng ở phần đuôi, giống cái kim khâu quần áo để cắm xuống đất đẻ trứng.
Lưu ý: Dế đực dế cái chỉ phân biệt được khi chúng bắt đầu bước vào độ tuổi sinh sản.
2.Vòng sinh trưởng
* Nuôi theo phương pháp cũ:
- Trứng dế vào mùa đông sẽ kéo dài ngày nở nếu không áp dụng theo phương pháp của Trang trại Duy Phong
- Khay trứng nếu dùng khay xi măng thì phần đáy sẽ bị hút độ ẩm trước nên trứng phía dưới sẽ bị hỏng hết.
- Thu dế thịt khoảng 45 ngày tuổi, dế con to con nhỏ không đều nhau.
- Dế trưởng thành từ 55 đến 60 ngày mới bắt đầu sinh sản.
* Nuôi theo phương pháp mới của Trang trại Duy Phong:
- Dế mẹ đẻ trứng đã được thụ tinh sau 8 - 10 ngày dế con sẽ nở, tùy từng loại dế. Không phải phủ khăn hay lạm dụng xịt nước lên khay trứng.
- Nuôi dế từ khi mới nở tới khi thu hoạch từ 25 đến 30 ngày. Dế rất đều con, không mất thời gian trong việc thu hoạch lựa con to còn con nhỏ để lại nuôi tiếp.
- Dế trưởng thành từ 37 đến 40 ngày bắt đầu sinh sản.
3.Chuẩn bị dụng cụ nuôi
Trước khi chăn nuôi bà con chuẩn bị các dụng cụ và vật dụng như sau:
- Khoảng 10 chiếc thùng xốp để nuôi dế con, từ 1 đến 15 ngày tuổi, sau đó chuẩn bị dần thêm thùng catton (thùng giấy bìa) loại càng to càng tốt. Nếu bà con muốn nuôi bằng thùng gỗ thì nên chọn những tấm gỗ dán phẳng có kích thước 60*60cm hoặc 60*120cm. Xin lưu ý bà con nên làm thùng có độ cao tối đa khoảng 60 đến 70cm để khi chăm sóc, thu hoạch được thuận tiện. Các thùng nuôi nên làm nắp đậy có gắn lưới sắt tạo ô thoáng ở giữa.
- Các loại cành là chùm phơi khô, lưu ý khi phơi khô lá không bị rụng như: cành là nhãn, cành xi, cành ổi, hồng xiêm, cây lạc, cây đỗ tương, cây ngô, dạ khô, cỏ loại cứng… có chiều dài khoảng 50 - 60cm. Tùy theo từng vùng miền mà bà con có thể tận dụng những vật liệu sẵn có để chăn nuôi.
- Băng dính loại bản to 5cm để dán các cạnh dưới đáy thùng catton và đường ngang phía bên trong gần sát phía trên miệng tất cả các thùng nuôi dế.
- Đĩa nhựa có độ cao khoảng 2 - 3cm cho dế đẻ.
4.Thức ăn cho dế
- Các bạn có thể tận dụng nhiều loại rau, cỏ, củ, quả như: cỏ non, bắp cải, bèo, lá rau khoai lang, lá sắn, lá đu đủ, rau muống, cùi dưa hấu, dưa chuột... tất cả các rau, cỏ cho dế ăn đều phải được rửa sạch, không có thuốc bảo vệ thực vật đảm bảo vệ sinh cho dế ăn.
- Ngoài ra bà con có thể cho dế ăn bổ xung các loại cám đã nghiền mịn. Thường trang trại tôi cho ăn loại cám dành cho gà con ăn vì các hàm lượng các thành phần như: đạm, canxi, muối, tinh bột, các vitamin… thích hợp nhất đối với con dế.
5.Cách chọn mua dế giống
Tùy theo sự lựa chọn mà bà con có thể đặt mua:
- Dế sắp đẻ.
- Dế nhỡ.
- Dế con.
- Khay trứng dế: khay trứng loại to, kích cỡ phù hợp cho dế mẹ dế dàng leo lên khay đẻ trứng nên sẽ thu hoạch được triệt để lượng trứng. Các khay trứng được đặt hàng thiết kế riêng để thuận tiện trong việc vận chuyển với số lượng lớn các khay trứng mà vẫn đảm bảo an toàn tuyệt đối cho trứng.
6. Cánh ấp trứng đảm bảo:
Trứng sau khi đẻ ra đã được trang trại kiểm tra và sử lý độ ẩm phù hợp, nên bà con không cần phải phun ẩm thường xuyên nữa, khi lấy trứng về chỉ cần bỏ vào khay và cho vào thùng xốp đậy nắp lại sau khoảng 3 đến 5 ngày là dế con sẽ nở, khi đó bắt đầu cho vào thùng nuôi.
7.Nuôi dế từ mới nở đến 15 ngày tuổi
- Nuôi bằng thùng xốp vì dế con có kích thước nhỏ nên nuôi bằng thùng xốp không phải dán dưới đáy như thùng catton.
- khi dế mới nở thì bỏ vỉ trứng vào tạo nơi trú ẩn và leo trèo cho dế con, chúng sẽ không bị đè lên nhau mà chết, sau khi nở khoảng 2 ngày thì bắt đầu cho ăn cám nghiền mịn và rau xanh, trong những ngày đầu cần phun sương lên rau ngày một lần để dế con có thể hút nước,phát triển tốt hơn
8.Cách nuôi dế từ 15 đến 30 ngày tuổi
- Lúc này dế đã có kích thước lớn nên bà con nuôi bằng thùng catton, thùng gỗ là tốt nhất.
Dế giống bố mẹ con to, mạnh khỏe, không bệnh....
